Anton de Komplein in Amsterdam Zuidoost
4 mei 2004
Zaterdag 24 april 2004 werd het startsein gegeven voor de uitvoering van alle plannen op en rond het nieuwe Anton de Komplein in Amsterdam Zuidoost (foto: www.zuidoost.amsterdam.nl)
Anton de Kom
24 april 2004 was het precies 59 jaar geleden dat de Surinamer Anton de Kom overleed in een Duits concentratiekamp. Delen van de geschiedenis van Suriname en Nederland komen in het leven van Anton de Kom bij elkaar. Zijn verzet tegen armoede en onderdrukking is voor alle inwoners van Zuidoost betekenisvol. Anton de Kom heeft veel betekend voor de bewustwording van de Surinamers, van hun situatie in de jaren dertig en hun koloniale verleden. Hij was te lastig voor de Nederlandse autoriteiten in Suriname en werd in 1933 zonder proces op de boot naar Nederland gezet. Tijdens de Tweede Wereldoorlog raakt hij betrokken bij het verzet. In augustus 1944 wordt hij opgepakt en komt uiteindelijk in een Duits concentratiekamp terecht. Vlak voor de bevrijding, in april 1945 bezwijkt hij aan de ontberingen.
Bronzen beeld A. de Kom Houten voorstudie beeld A. de Kom
(foto: Pieter Delicaat, www.wikipedia.org) (foto: www.zuidoost.amsterdam.nl)
Monument
61 jaar na zijn dood, op 24 april 2006, werd in Amsterdam Zuidoost op het Anton de Komplein een bronzen standbeeld van de Kom onthuld. Het ontwerp van de autochtone Nederlandse kunstenares Jikke van Loon was door het stadsdeel Amsterdam Zuidoost gekozen uit het werk van vier beeldhouwers. Enkele tientallen Surinaamse Nederlanders probeerden de onthulling te voorkomen, omdat ze het te bloot vonden en te zeer een stereotype van hoe Nederlanders naar Surinamers kijken. Volgens voorstanders past het beeld in de traditie van Afrikaanse beelden van voorouders. Die zijn altijd helemaal naakt. De Antilliaanse filmregisseur Felix de Rooy zei over het onderwerp: "Hij had een Nederlandse vrouw en zijn kinderen zijn een mengeling van Suriname en Nederland. Het zwarte nationalisme is niet op zijn plaats, want Anton de Kom was er voor iedereen." (http://surinaams.caribiana.nl/Cultuur/car20060425_beelddekom.html). Een kopie van het beeld was te zien op de tentoonstelling 'Helden' in de Nieuwe Kerk te Amsterdam (zomer 2007).
Het leven van Anton de Kom
Geboortehuis Anton de Kom
Cornelis Gerhard Anton de Kom wordt op 22 februari 1898 geboren in Paramaribo. Zijn vader Adolf Damon De Kom werd nog in slavernij geboren. Zijn moeder, Judith Jacoba Dulder, stamde van vrijgekochte slaven. Vader De Kom werkt als boer en gouddelver. Het gezin bestond uit zes kinderen, 3 jongens en 3 meisjes.
Anton de Kom bezoekt de Paulus-Ulo, hetgeen iets bijzonders is, dat was in die tijd namelijk de hoogste vorm van onderwijs in Suriname.
De Kom gaat werken bij deurwaarder Ansom op het kantoor van H.C. Cooke. Na 2 maanden neemt hij ontslag i.v.m. de geringe verdiensten - slechts 7,50 per maand.
De Kom gaat werken bij de Balata-compagnie. Hier komt hij in kontakt met het zware werk en de slechte arbeidsomstandigehden van de balata bleeders (rubber tappers).
De Kom neemt op eigen verzoek ontslag. Op 1 augustus vertrekt hij als werkend passagier op een schip naar Haiti, waar hij werk vindt bij de Societé Commerciale Hollandaise Transatlantique.
Hij reist door naar Holland, waar hij na een kort verblijf in Rotterdam en Amsterdam in januari 1921 als vrijwillger in dienst treedt bij de Huzaren.
De Kom treedt in dienst bij het Hanze adviesbureau in Den Haag waar hij in 1923 eervol ontslag krijgt 'wegens reorganisatie van het bureau'.
De Kom treedt in dienst bij koffie-, thee- en tabakshandel Reuser en Smulders, eveneens in Den Haag. Daar leert hij zijn toekomstige echtgenote, Petronella Catharina Borsboom kennen die daar als kantoorbediende werkt.
De Kom trouwt met Petronella Borsboom. Uit dit huwelijk worden 3 jongens en een meisje geboren.
Anton de Kom en zijn Nederlandse vrouw
In deze tijd krijgt zijn politieke denken een belangrijke impuls door zijn contacten met de nationalistische beweging van Indische studenten in Nederland, de Perhimpoenan Indonesia, die o.a. onder leiding staat van Hatta. Tegen die organisatie wordt in 1926 een justitiële vervolging ingesteld in verband met een mede door De Kom ondersteund manifest tegen het Nederlands kolonialisme.
Hij komt in contact met de Internationale Roode Hulp, de Internationale Arbeiders Hulp, en de Liga tegen Imperialisme en voor Koloniale Onafhankelijkheid. Hij treedt toe tot het arbeiders en schrijverscollectief Links Richten. Hij schrijft artikelen in o.m. de Communistische Gids en houdt lezingen over de toestand in Suriname.
De Kom probeert terug te keren naar de West. Zo solliciteert hij tevergeefs bij de Bataafsche Petroleum Maatschappij op Curaçao.
De Kom benadert gouverneur Rutgers, als deze op verlof in Nederland is, met het verzoek om samen met enkele anderen op gouvernemenstkosten naar Suriname te mogen gaan om daar in de kleine landbouw te beginnen.
De Kom keert wegens familie-omstandigheden terug naar Suriname. Hij neemt zijn hele gezin en ook zijn meubilair mee met de bedoeling zich daar te vestigen.
De Kom arriveert in Suriname. De Minister van Koloniën stuurt de gouverneurs van Suriname en Curaçao telegrafisch bericht en noemt hem 'een communistisch agitator voor de Antikoloniale Liga en de Internationale Rode Hulp'. Vanaf zijn komst wordt De Kom geschaduwd door drie speciaal ingehuurde agenten. De Kom wordt in Suriname getroffen door de erbarmelijke sociale toestand: 'de uitgemergelde gezichten, de erbarmelijke woningtoestanden, de slechte gezondheidszorg, de wreedheid van de blanken, de oneerlijke reglementen van de machthebbers, de hongerlonen van de arbeiders, de in het oog lopende onrechtvaardigehid, en de vijandigheid der onderdrukkers'. Diverse pogingen van De Kom om vergaderingen te beleggen mogen van het bestuur geen doorgang vinden.
De Kom besluit dan een advies- en informatiebureau op te richten. Hij luistert naar de klachten van de mensen en spoort aan tot organisatie en solidariteit. Op politiek gebied stelt hij vergaande bestuurlijke hervormingen voor. 'Pas wanneer de bevolking zelf aandeel heeft in het bestuur der kolonie zal zij aan de toestand een einde kunnen maken, waarin de kleine landbouwer de dagelijkse slaaf is van de bitterste nood'. Het zijn deze standpunten die De Kom tot een gevaar in maken de ogen van het Koloniaal Bestuur.
De Kom wil een openbare vergadering op het erf van zijn vader houden. Als de vergadering verboden wordt, trekt De Kom begeleid door een duizendkoppige menigte naar het de gouverneur. De menigte wordt uiteengeslagen en De Kom gearresteerd.
Op 7 februari trekken duizenden naar de procureur-generaal en eisen de vrijlating van De Kom. Onverwacht opent de politie het vuur op de menigte. Er vallen 2 doden en 23 gewonden.
De Kom wordt verbannen naar Nederland. Na terugkomst in Nederland houdt hij diverse lezingen over de toestand in Suriname. Hij werkt ook verder aan zijn boek 'Wij slaven van Suriname' en wordt mede-redacteur van 'Links Richten'. Door de grote werkloosheid in Nederland kan hij geen werk vinden en belandt in de steun.
De eerste, gecensureerde, druk van 'Wij slaven van Suriname' verschijnt. Het boek legt voor het eerst de Surinaamse geschiedenis vanuit de optiek van de onderdrukte bevolking vast. Het is een aanklacht tegen het koloniale regime en met name ook tegen de mensonwaardige levensomstandigheden waarin de afstammelingen van de slaven leven. Het boek is lange tijd in Suriname verboden.
Op allerlei manieren probeert De Kom aan werk te komen.
Met een groep trekt hij als tapdanser naar het buitenland. Verder doet hij mee aan werklozenacties en raakt betrokken bij het verzet tegen het fascisme.
De Kom krijgt een zenuwinzinking en verblijft gedurende 3 maanden in een inrichting. Kort voor het uitbreken van de oorlog wordt hij als werkloze in de werkverschaffing geplaatst en moet sneeuwruimen.
Tijdens de oorlog geeft hij privéles Engels en boekhouden.
De Kom werkt mee aan het verzetsblad 'De Vonk'.
De Kom wordt opgepakt door de Duitsers en als politiek gevangene opgesloten in het Oranje Hotel in Scheveningen. Dezelfde maand nog gaat hij op transport naar Vught.
De Kom gaat weer op transport, nu naar Oranienburg-Sachsenhausen, waar hij te werk gesteld wordt in de Heinkelfabrieken.
Tenslotte belandt De Kom in Sandbostel waar hij in 1945 aan tuberculose overlijdt.
Zijn stoffelijke resten worden gevonden in een massagraf in Sandbostel en overgebracht naar Nederland, alwaar ze worden bijgezet op de erbegraafplaats Loenen.
'Wij slaven van Suriname' verschijnt in de ongecensureerde tweede druk. Het boek valt op door z'n actualiteit. In de 37 jaar na het verschijnen van het boek is er niet veel veranderd.
De informatie over Anton de Kom is gebaseerd op interviews met de dochter en de oudste zoon, Judith en Ad De Kom; een tweede bron is het voorwoord uit 'Wij slaven van Suriname', en de derde bron is de studie van historicus Ben Scholtens: 'Opkomende arbeidersbeweging in Suriname'.
Boek 'Wij slaven van Suriname'
In het kader van de RVU Themamaand over Suriname - en in het bijzonder bij de documentaire over Anton de Kom - verscheen een heruitgave van De Koms boek 'Wij slaven van Suriname'.
Het boek verscheen voor het eerst in 1934 en was een aanklacht tegen de geschiedenis van de slavernij en tegen de situatie waarin de afstammelingen van slaven, Hindoestanen en Javanen in het koloniale Suriname moesten leven: hoge kindersterfte, ondervoeding, werkloosheid, krotten, slechte gezondheidszorg.
Het boek bracht ondanks alle triestheid een positieve, optimistische boodschap en het lukte De Kom de verschillende bevolkingsgroepen tot elkaar te brengen in hun strijd voor een menswaardig bestaan. Surinamers en anderen kunnen nog altijd hoop en inspiratie ontlenen aan dit unieke document. Het blijkt een onmisbaar boek bij de beoordeling van de huidige ontwikkelingen in Suriname. Journalist en Suriname-kenner John Jansen van Galen heeft een uitgebreid voorwoord geschreven, waarin hij de tekst van De Kom in hedendaags perspectief plaatst.
Verder lezen / Bronnen
Anton de Kom. Biografie 1898-1945/1945-2009. Alice Boots en Rob Woortman. Amsterdam 2009.
'Opkomende arbeidersbeweging in Suriname' - Ben Scholten
'Wij slaven van Suriname' - RVU
www.omroep.nl/rvu/rvu_web/suriname
www.suriname.nu
www.zuidoost.amsterdam.nl