De rol van Marokkanen in de bevrijding van Europa

Dinsdag 25 mei 2004
Thema-avond 'Bevrijding voor iedereen', Haarlem
Spreker: Chaib Lajlufi

Laat ik beginnen met te vertellen dat ik geen historicus ben. Ik ben van huis uit pedagoog. In mijn studie en ook mijn werk heb ik geleerd hoe belangrijk cultuur is in de vorming van generaties. Cultuur is iets dat we hebben geërfd van onze voorouders. Het verleden maakt de toekomst. Wij kunnen niet zonder ons verleden. Gebeurtenissen uit het verleden kunnen ons een gevoel van trots geven, of juist een gevoel van schaamte of van schuld. Wij moeten ons verleden niet vergeten; doen we dat wel, dan verloochenen wij iets van ons zelf.

Vanavond gaat het over de bevrijding aan het eind van de Tweede Wereldoorlog, 1945. Waar ik het specifiek over wil hebben is de rol van de Marokkanen in die bevrijding. En wat die bevrijding voor de Marokkaanse Nederlanders van nu betekent. Ik spreek hier niet namens de Marokkanen van Haarlem of Nederland, ik spreek hier namens mijzelf en vanuit mijn eigen perspectief.
Bij de voorbereiding op deze inleiding heb ik wat literatuur gelezen van mensen die zich bezighielden met dit onderwerp. Met name Achahboun, Obdeijn en Klinkert hebben zich verdiept in dit vergeten stuk van de geschiedenis.

Waar het om gaat, dames en heren, is dat in de Tweede Wereldoorlog Marokkanen hebben meegevochten om Europa te bevrijden. Volgens Opbdeijn, de schrijver van het boek Geschiedenis van Marokko hebben in de eerste fase van de oorlog 30.000 Marokkanen meegevochten. Volgens Klinkert hebben ruim 77.000 Marokkanen aan de tweede fase (periode 1942-1945) meegevochten. Gedurende de tweede fase zijn er tussen 1944-1945 ruim 8.000 Marokkanen gesneuveld in de gevechten in Europa.
Ik stond er zelf van te kijken. Ik wist niet dat het om zoveel mensen ging. Deze Marokkanen hebben bijgedragen aan de vrijheid van Europa en dus ook aan de vrijheid van Nederland.

Marokko toen
Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Marokko bezet door Frankrijk en Spanje. Marokko viel destijds onder het zogenaamde protectoraat van Frankrijk maar dat regime heeft zich heel snel tot een koloniaal regime ontwikkeld. Frankrijk was bezig op een gewelddadige manier de opstand in Marokko de kop in te drukken.
Ik citeer uit het boek van Ad van den Oord 'Allochtonen van nu & de oorlog van toen' (1)

Geen andere keuze dan soldaat worden.
Said Ou Hamou was een 'Goumier' die deelnam aan de belangrijkste geallieerde bevrijdingscampagnes in Europa tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij vertelde aan de onderzoeker Driss Maghraoui over zijn beweegreden om in het koloniale leger te gaan dienen. Als kind maakte hij mee hoe zijn dorp door de Fransen 'gepacificeerd' werd. "De mobiele infanterie kwam van alle kanten. Ze bombardeerden van alle kanten, ze bombardeerden Ait Serghouchen, zij hadden vliegtuigen. Er vielen doden. Ze namen al ons vee mee en verdwenen. Waarom meldde ik me aan voor de Goums? Simpelweg omdat mijn vader gedood was door de Fransen en we met vijf wezen achterbleven. De meerderheid van de volwassen mannen van Ait Serghouchen was gedood door de Fransen. Er bleven dus een hoop wezen achter die geen andere keus hadden dan Goumier te worden en te gaan werken voor de Fransen.

Frankrijk had al Marokkanen in het leger. Toen Frankrijk in 1939 Duitsland de oorlog verklaarde, nadat Duitsland Polen was binnengevallen, heeft de Marokkaanse sultan Mohamed V meteen de kant van de Fransen gekozen. Hij aarzelde niet om de oorlog tegen het koloniaal regime ondergeschikt te maken aan het gevaar van het nazisme. Mohamed V heeft zich aan de kant van de geallieerden geschaard. De sultan heeft alle Marokkanen via de moskeeën opgeroepen elk mogelijk offer voor Frankrijk te brengen. Er kwam een enorme golf van aanmeldingen bij het Franse leger.

Portret van twee Noord-Afrikaanse militairen in het Franse leger,
door Lambertus Jansen. Parijs 1931 (Collectie Larense Kunsthandel)
Het schijnt dat de Marokkaanse soldaten in mei en juni 1940 een belangrijke rol hebben gespeeld in de verdediging van Zuid-Holland, België en Frankrijk.
Volgens Herman Obdeijn, hebben zich tijdens de eerste fase van de Tweede Wereldoorlog meer dan 30.000 Marokkaanse soldaten ingezet in de frontlinies in Noord-Frankrijk en België. Tijdens deze fase is ook een kleine eenheid Marokkaanse en Noord-Afrikaanse soldaten als onderdeel van de Franse infanterie Nederland te hulp gekomen in Kapelle, Zeeland, bij de verdediging van de toegang tot de haven van Antwerpen (35 soldaten). Zij hadden geen kans, de Duitse troepen stonden toen al op Frans grondgebied. Een aantal van hen is gesneuveld en een aantal anderen werd krijgsgevangen gemaakt. Hun graven zijn niet bekend.
Op het Franse oorlogskerkhof van Kapelle (Zeeland) - waar onze huidige premier vandaan komt - liggen 22 andere gesneuvelde Noord-Afrikaanse soldaten begraven. Zeven van hen zijn geïdentificeerd als Marokkaan. De meesten van hen zijn in mei 1940 tijdens de evacuatie van Franse troepen naar Engeland vanwege Duitse aanvallen verdronken en later op de Nederlandse stranden gevonden. Enkele anderen stierven als gewonde krijgsgevangenen in Nederland en twee Noord-Afrikanen kwamen om tijdens speciale acties in ons land; een van hen was Algerijn. Zij liggen daar zij aan zij met christelijke en joodse gesneuvelden. Eén Noord-Afrikaans graf bevindt zich in Schiermonnikoog. Een ander graf, in Castricum, is verdwenen.
In juni 1940 capituleerde Frankrijk en kwam het regime (Philippe Pétain) van Vichy, die samenwerkte met de Duitsers. Deze collaboratie was ook zichtbaar in Marokko omdat het regime Vichy het grootste deel van het koloniale rijk beheerde. Maar sultan Mohammed V weigerde zijn joodse onderdanen uit te leveren aan de Duitsers. Hij heeft zijn veto uitgesproken dat de Marokkaanse joden uitgesloten werden van openbare functies.

Conferentie Casablanca 1943.Op de bank: sultan Mohammed V, president Roosevelt en Winston Churchill.
Achter de sultan: zoon moulay Hassan (foto: arabworld.nitle.org)
In de zomer van 1942 landden de Amerikanen in Marokko en vandaar werd de strijd tegen de Duitsers gevoerd aan het zuidelijk front. In deze tweede fase van de oorlog, van 1942 tot 1945, hebben de Marokkaanse soldaten dapper gestreden tegen de Duitsers. In Italië vormden zij 30% van het totaal aan geallieerden naast de Amerikanen, Britten, Polen en Fransen. Zij wisten door de linies heen te glippen op hun muilezels. De Marokkanen hebben in Italië, Frankrijk en Duitsland hard gevochten.

-- De volgende cursieve alinea is niet door Chaib Lajlufi geschreven, maar door de redactie ingevoegd. --

Mamma Ciociara (foto: www.valleluce.com)

Wrang is dat soldaten van de Goum-eenheden en de twee Marokkaanse divisies zich na het doorbreken van de Gustav-linie in de Italiaanse dorpen te buiten gingen aan verkrachtingen, plunderingen en moorden. Hun commandant, de Franse generaal Juin, zou daarvoor toestemming hebben gegeven. Dat lijkt vreemd, want hij voerde vervolgens snelrecht in en veroordeelde 69 Marokkaanse soldaten, waarvan 15 tot de dood. Niet alleen Marokkaanse soldaten bleken zich overigens schuldig te hebben gemaakt. De verkrachtingen zouden later ook in andere delen van Italië en in de Duitse steden Freudenstadt en Stuttgart hebben plaatsgevonden. Het Italiaans kent voor massaverkrachting sindsdien het woord 'Marocchinate' - letterlijk: 'gemarokkaniseerde vrouwen'. In Castro dei Volsci staat het monument Mamma Ciociara om de verkrachte en soms vermoorde vrouwen te herdenken. La Ciociara is de titel van Alberto Moravia's roman over deze geschiedenis (1957), en van een De Sica-film met Sophia Loren uit 1960 ('Two women').
Bronnen: Ad van den Oordt en http://en.wikipedia.org/wiki/Marocchinate.
-- Eind van de ingevoegde alinea. --

Na de oorlog hebben de Marokkaanse soldaten meegedaan aan een groot defilé in Parijs als overwinnaars van de oorlog.
De sultan van Marokko Mohammed V is door generaal De Gaulle geëerd met de onderscheiding 'Compagnon de la Libération'. De enige keer dat deze onderscheiding werd toegekend aan een niet-Fransman, aldus Obdeijn.

Deze Marokkanen hebben voor de vrijheid van Europa gevochten. Zij hebben, met grote offers in België en Noord-Frankrijk, het zuiden van Nederland verdedigd. In mei 1940 bij de strijd in Kapelle, Zeeland, zijn Marokkaanse doden gevallen, zoals ook later in de oorlog. Zij hebben bijgedragen aan de vrijheid in Europa, aan onze vrijheid, en dat mogen wij niet vergeten.


Generaal Clark, Sultan Mohammed V en zoon moulay Hassan (foto: Amerikaanse ambassade Marokko)

Nederland nu
Wij zijn in Nederland op zoek naar cement dat ons met elkaar kan binden. Hierin kan de bevrijding wel degelijk een rol spelen, simpelweg omdat beide volken onder de gevolgen van de bezetting hebben geleden. En omdat beide volken meegedaan hebben om ons te bevrijden van die bezetting.

Tot nu toen worden de herdenkingen van 4 mei en de feestvieringen van 5 mei gedomineerd door Amerikanen, Canadezen, Britten en de herdenking van de joodse Holocaust. De Marokkanen worden hier niet genoemd.

Het is wel merkwaardig dat de Marokkaanse gemeenschap in Nederland, noch deelneemt aan de herdenking, noch deelneemt aan de viering van de bevrijding. Mijns inziens is dit om tweeërlei reden te verklaren. Ten eerste voelt de Marokkaanse gemeenschap in Nederland zich vervreemd in alle ceremonies van zowel de herdenking als de viering. Zij voelen zich niet uitgenodigd en niet erkend om deel te nemen aan deze nationale gebeurtenissen. Zij worden er niet bij betrokken.
Ten tweede is het voor de meeste Marokkanen in Nederland onbegrijpelijk dat juist de joodse gemeenschap die zwaar heeft geleden onder de bezetting, nu heden ten dage de Palestijnen de vrijheid ontneemt. Joden in Israël deporteren Palestijnen naar andere landen. Hun land en huizen worden onteigend en dagelijks worden huizen van Palestijnen gesloopt en hun bewoners zonder vorm van proces geliquideerd. Alles onder het motto van veiligheid. Blijkbaar staat de veiligheid van de een boven die van de ander. Dit alles is moeilijk te verteren voor heel veel Marokkanen in Nederland. Natuurlijk zijn niet alle joden schuldig aan de politiek in Israël, maar bij dergelijke gebeurtenissen worden mensen helaas allemaal over een kam geschoren.
Zoals ik eerder heb gezegd, hebben de Marokkanen in de Tweede Wereldoorlog voor de vrijheid zij aan zij gevochten met christenen, joden en niet-gelovigen. De Marokkanen hebben meteen daarna, in de jaren '60 meegewerkt aan de wederopbouw van Nederland. De Marokkanen werken nog steeds aan de welvaart van dit land. Dat er problemen zijn met de integratie en de participatie van de Marokkanen in Nederland valt niet te ontkennen. Redenen daarvoor zijn legio. Maar dat er de laatste jaren is gewerkt om de Marokkanen uit te sluiten is eveneens een feit. Politici verachterlijken de cultuur van de Marokkanen. Ze eisen van hen dat zij hun waarden en normen verruilen voor Nederlandse waarden en normen. Dit gaat mij een beetje te ver.

Wanneer we willen dat iedereen volwaardig participeert in deze samenleving, dan is het noodzakelijk iedereen in zijn waarde te laten, iedereen op een positieve manier bij deze samenleving te betrekken en zeker geen mensen uit deze samenleving op de een of andere manier uit te sluiten.
De Marokkaanse gemeenschap betrekken bij de gebeurtenissen van 4 en 5 mei zou een stap in de goede richting zijn.

Dank u.
Chaib Lajlufi