Nederland bezet

Bombardement op Rotterdam: Op 10 mei 1940 overvalt Nazi-Duitsland onverwacht ons land, dat altijd neutraal gebleven was. Het Nederlandse leger verzet zich hevig, vooral bij de Afsluitdijk, de Grebbeberg en de Moerdijkbruggen. Maar op 14 mei zet de Duitse Luftwaffe, midden op de dag, de binnenstad van Rotterdam met een vloot van Heinkel bommenwerpers in brand. Sommige gebouwen, zoals de middeleeuwse Sint Laurenskerk, blijven zwaar beschadigd overeind staan. De foto op de achtergrond toont hem maanden later eenzaam in de sneeuw. Er vielen rond 900 doden en 80.000 mensen werden dakloos. Utrecht, Amsterdam en andere steden zouden volgen als Nederland niet capituleerde. Op 15 mei is de Duitse bezetting een feit.
Foto: Wikipedia (US Federal Government)

Nazi-troepen op de Dam: Als joodse Amsterdammers in februari 1941 in verzet komen tegen bewapende pro-Duitse stadgenoten (NSB'ers) houden de Duitse ordetroepen hun eerste razzia's. Vierhonderd Joodse mannen worden met grof geweld opgepakt en naar concentratiekampen gedeporteerd. Als reactie daarop breekt op 25 februari een massale staking uit. De foto van Duits machtsvertoon op De Dam, met overal het hatelijke hakenkruis, stamt uit die tijd.
Foto: ANP (300901914)

Dwangarbeid in Duitsland: Ongeveer 400.000 Nederlandse mannen worden tussen 1942 en 1945 gedwongen om in Duitsland te gaan werken, als Arbeitseinsatz. Ze moeten de opengevallen arbeidsplaatsen opvullen van de soldaten die het nazi-leger nodig heeft voor de oorlog. Ook dit leidt, in april-mei 1943, tot een grote staking. De meeste mannen die werden opgeroepen kunnen niet onderduiken en gaan. De latere architect Temminck maakte stiekem tekeningen van zijn gedwongen werk in Berlijn.
Foto: Niederländer und Flamen in Berlin 1940-1945, Berlin 1996, p. 181

Anne Frank wordt in Frankfurt am Main (D) geboren (12-6-1929). Als jodenhater Hitler in 1933 aan de macht komt vlucht zij met haar familie naar Amsterdam. Na de Duitse inval worden de Joden ook in Nederland vervolgd. Anne moet in september 1941 naar een school alleen voor Joden, het Joods Lyceum, waar in december haar foto wordt gemaakt. Een half jaar later duikt het gezin onder in het ‘Achterhuis’. Daar schrijft Anne een dagboek dat wereldberoemd zal worden. Maar de onderduikers worden na twee jaar verraden en via doorgangskamp Westerbork naar concentratiekampen gedeporteerd. Anne en haar zus Margot sterven in februari/maart 1945 in Bergen-Belsen aan vlektyphus.
Foto: wikimedia commons

Sinti-meisje Settela Steinbach wordt als zevende van tien kinderen in Buchten bij Sittard geboren (23-12-1934). De familie hoort bij de Sinti en Roma (‘zigeuners’) en woont in woonwagenkampen in de regio. Volgens de nazi’s moet deze bevolkingsgroep net als de joden worden uitgeroeid. Op 16 mei 1944 houdt de politie razzia’s op alle Sinti en Roma in Nederland. De familie Steinbach hoort bij de 245 arrestanten die worden ingesloten in kamp Westerbork. Drie dagen later gaat de deportatietrein naar Auschwitz. Settela kijkt door een opening in de goederentrein nog naar een hond. Ze wordt op 31 juli 1944 in Auschwitz vergast. Slechts 32 Sinti en Roma overleven.
Foto: still uit de Westerborkfilm van Rudolf Breslauer, NIOD

Voedselbonnen, honger: Al vroeg houdt Nederland rekening met oorlog. Najaar 1939 begint de overheid met voedselbonnen. Op de foto staan bonnen voor vlees en fruit en een aparte kaart voor vis. Met geld kan je dat niet meer kopen. Veel Amsterdammers komen voor extra voedsel naar de tuinders en boeren in onze omgeving, toen nog platteland. Vanaf het najaar van 1944 komt het in de grote steden van de Randstad tot koude- en hongersnood. Geallieerde troepen bevrijden dan Zuid-Nederland, maar nazi-Duitsland houdt de rest van ons land nog negen maanden in de tang. In de ‘Hongerwinter’ van 1944-45 sterven 20.000 mensen. Een kwart van hen is Amsterdammer.
Foto: Oneindig Noord-Holland en Jo Heijnen.

Auschwitz: Nazi-Duitsland vestigt vanaf 1933 op eigen grondgebied en later in Oostenrijk en heel bezet Europa 44.000 ‘concentratiekampen’. Daarin worden politieke tegenstanders, Roma en Sinti, Jehova Getuigen, homoseksuelen, verstandelijk gehandicapten en ‘asociale’ personen opgesloten en onmenselijk behandeld. Joden worden door een veelvoud van maatregelen van de niet-Joodse bevolking geïsoleerd. Vanaf eind 1941 richten de nazi’s vernietigingskampen in, vooral voor Joden en Sinti en Roma. Buiten West-Europa en Polen worden de zo ‘schadelijke’ Joden door massa-executies vermoord. In het Poolse Auschwitz vinden 1,1 miljoen van de 6 miljoen Joodse slachtoffers hun dood, de meesten in gaskamers, anderen door dwangarbeid. 105.000 van de 140.000 Nederlandse Joden sterven in deze Holocaust. 70.000 van hen zijn Amsterdammer.
Foto: ANP (401574789)