Sjoerd Bakker
De naam van kleermaker Sjoerd Bakker (Leeuwarden, 10 juni 1915) staat als tiende genoemd op de plaquette voor de twaalf mannen die op 1 juli 1943 vanwege de aanslag op het Amsterdamse Bevolkingsregister werden geëxecuteerd (zie onder). Allen werden na de oorlog begraven op de erebegraafplaats in Bloemendaal.
CoupeurAan de website van de begraafplaats zijn deze prachtige foto en de volgende persoonlijke details ontleend: Sjoerd Bakker was kleermaker, coupeur en ontwerper. Hij werkte waar hij woonde: op Vondelstraat 24 in Amsterdam. Vanaf 1942, wanneer dwangarbeid, razzia’s en deportaties beginnen, verleent hij hulp aan joodse en andere onderduikers. Bakker regelt vervalste of gestolen bonkaarten en persoonsbewijzen. Daarmee konden onderduikers aan levensmiddelen komen en zich min of meer veilig op straat bewegen. Ondergedoken joden helpt hij ook hun inboedels illegaal onder te brengen. In eerste instantie werkt Sjoerd zelfstandig. Later komt hij via Willem Arondeus, met wie hij bevriend was, in contact met de Persoonsbewijzencentrale (PBC) en Gerrit-Jan van der Veen. In februari en maart 1943 maakt Bakker de politie-uniformmantels die nodig zijn voor de geplande aanslag op het Amsterdamse Bevolkingsregister. Twee stuks voor de leidinggevenden: ‘politiekapitein der Staatspolitie’ Arondeus en ‘luitenant’ Van der Veen, en vier voor de ‘agenten’ Rudolf Bloemgarten, Karl Gröger, Coos Hartogh en Sam van Musschenbroek. De benodigde stof krijgt hij van binnenhuisarchitect Einar Berkovich – een kennis van Van der Veen – via relaties bij de Hollandia Confectiefabri
Plannen
Schilder-schrijver en vervalser Willem Arondéus, de eerste naam van de plaquette, had samen met beeldhouwer Gerrit van der Veen de leiding van de aanslag. Zij waren beiden actief in de Persoonsbewijzen Centrale (PBC). Het bevolkingsregister was toen ondergebracht in de voormalige concertzaal van Artis aan de Plantage Kerklaan.
Het ‘kunstenaarsverzet’ wilde door vernietiging van het kaartenbestand de mogelijkheid van controle op de in omloop zijnde valse persoonsbewijzen van joodse en andere onderduikers uitschakelen. Twee van de geëxecuteerden, de medicijnenstudent Rudolf Bloemgarten (nr. 2), en de magazijnbediende Henri Halberstadt (nr. 7), waren zelf joods en hielpen onderduikers. Ook de lesbische dirigente Frida Belinfante was een joods lid van de verzetsgroep. De architect Koen Limperg (nr. 9) had plattegronden van het gebouw vervaardigd. De katholieke hispanist dr. Johan Brouwer (nr. 8) voorzag de als kapitein van politie optredende Arondéus van een revolver. Politieman Cornelis Roos (nr. 12) zal evenals Sjoerd Bakker geholpen hebben bij de benodigde politie-uniformen. De dichter Martinus Nijhoff, oud-genie-officier, gaf aan waar explosieven geplaatst moesten worden. Evenals conservator Willem Sandberg en Frida Belinfante zou hij ontkomen; zo ook Gerrit van der Veen, maar deze zou ruim een jaar later worden gearresteerd en doodgeschoten.
Plaquette aan de Plantage Kerklaan (bron: www.jhm.nl)
De overval
Op 27 maart 1943 drongen de zes als politiemannen vermomde verzetsmensen en drie in burgerkleding het gebouw binnen en probeerden met explosieven de kantoren in brand te krijgen. De persoonskaarten vatten moeilijk vlam, maar dankzij solidaire brandweermannen was de waterschade aanzienlijk. Het effect voor joden was echter gering omdat de meesten al op transport waren gezet. Loslippigheid onder de deelnemers en verraad leidde tot een reeks arrestaties. De Sicherheitsdienst wist de meeste daders en hun helpers binnen drie weken op te pakken. Het SS- und Polizeigericht sprak op 18 juni 1943 in het Koloniaal Instituut (thans Koninklijk Instituut voor de Tropen) de doodsvonnissen uit, die voor de 12 op de plaquette genoemden op 1 juli 1943 in de duinen van Overveen werden uitgevoerd. De gedenksteen aan de gevel van de vroegere concertzaal, Plantage Kerklaan 36, werd door Willem Sandberg ontworpen. Op het graf van Sjoerd Bakker staat de tekst: "Doch de meeste van deze is de liefde" (Nieuwe Testament, 1ste brief aan de Korintiërs, 13).
Graf Sjoerd Bakker (Bron: www.ogs.nl)
Internetbronnen:
www.inghist.nl
www.ogs.nl (foto graf)
www.jhm.nl/amsterdam (foto plaquette)
www.joodsmonument.nl.
www.eerebegraafplaatsbloemendaal.eu/Dbase/Biografie_B/Sjoer_Bakker.html
www.eerebegraafplaaats.nl/Bevolkingsregister25jaarlater.html
De homoseksuele identiteit van Sjoerd Bakker werd beschreven door Pieter Koenders - zie: Werkplan onderzoek drs. Marian van der Klein in Homo’s in de collectieve herinnering aan de Tweede Wereldoorlog: vijftig jaar beeldvorming over homoseksuele oorlogservaringen. Dec. 2004 (zie www.iisg.nl/research).